آیا بحران ناترازی صندوق های بازنشستگی راه حل جادویی دارد؟

علی اکبر سمیعی

ناترازی واژه ای است که در سالیان گذشته بارها از سوی صاحب‌نظران و مسئولان تکرار شده هر چند که تمرکز مسئولان روی این واژه به ویژه در یک سال گذشته معطوف به ناترازی آب،برق،گاز و بنزین بوده اما ناترازی در یک حوزه دیگر زنگ هشدارش از مدتها قبل تر به صدا درآمده و آن ناترازی صندوق های بازنشستگی است که دیگر نه یک چالش بلکه ابرچالشی برای نظام تصمیم گیری و حکمرانی کشور است.

عدم توازن فاحش در منابع و مصارف صندوق های بازنشستگی، کاهش ضریب پشتیبان صندوق ها، اتکای روزافزون صندوق ها به بودجه عمومی، ناکارآمدی و زیان ده بودن اکثر بنگاه های اقتصادی زیرمجموعه صندوق ها دیگر قصه ای پرغصه و البته تکراری شده که تکرار آن در اظهارات و مقالات کارشناسان و حتی مسئولان اگر همراه با ارائه راه حلی برای این بحران نباشد قطعا ناامیدکننده خواهد بود. اما به راستی راه علاج این ناترازی چیست؟ آیا این راه علاج جادویی و قطعی است؟ تبعات و پیامدهای آن چگونه است؟ با چه مکانیزمی قرار است اعتماد بازنشستگان برای همراهی با آن جلب شود؟ این پرسش ها و ده ها پرسش دیگر فراروی نظام تصمیم گیری کشور است و شاید به همین سبب باشد که تصمیم گیران ذیربط احتیاط پیشه می کنند.

در برنامه هفتم توسعه بر اصلاحات نظام بازنشستگی تاکید شده است. برنامه هفتم توسعه شامل احکامی در زمینه صندوق‌های بازنشستگی است که با هدف کاهش ناترازی و تقویت این صندوق‌ها تدوین شده است. این احکام شامل مواردی مانند نحوه محاسبه حقوق بازنشستگی، افزایش سن و سابقه لازم برای بازنشستگی، متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان با شاغلان، امکان بیمه نمودن کارفرمایان، ساماندهی معافیت‌های حق بیمه و احتساب سابقه سربازی در بازنشستگی است. روشن است که برنامه هفتم بر اجرای اصلاحات پارامتریک در نظام بازنشستگی تاکید کرده به گونه ای که هم حق بیمه و هم سن بازنشستگی افزایش یابد تا از این طریق مجرای تنفسی برای صندوق ها ایجاد شده و ضریب پشتیبان آنها تا حدی افزایش یابد.

اما نکته مهم این است که در کنار این اصلاحات باید بازنگری جدی در مدیریت بنگاه های زیرمجموعه صندوق ها ایجاد شود و صندوق ها به جای بنگاه داری به سمت سهامداری حرکت کنند. این موضوع در مقام سخن گفتن از آن آسان اما اجرایش همراه با چالش هایی خواهد بود. بسیاری از صندوق ها به این آسانی از بنگاه داری دل نمی کنند. اکنون صدها شرکت ریز و درشت در اختیار صندوق هاست که هر کدام مدیرعامل و اعضای هیات مدیره دارند. انتصاب این افراد در طول دولت های مختلف با گرایشهای گوناگون عمدتا همراستا با تمایلات سیاسی و رانتی بوده و طبیعی است که در برابر خروج از بنگاه داری و حرکت به سمت سهامداری مقاومت نشان داده شود.

بنابراین همچنان که بیان شد راه حل فوری و جادویی برای حل مشکل ناترازی صندوق ها وجود ندارد اما با اجرای مجموعه ای از راهکارها می توان در وهله نخست از حادتر شدن وضعیت پیشگیری و در گام بعدی به سمت هدف های بزرگتری حرکت کرد اما لازمه آن عزم و اراده واقعی مسئولان و شهامت کافی برای اجرای سیاست هاست.